Giới thiệu
Tình trạng rác thải tại Việt Nam vẫn luôn là chủ đề khó giải quyết và nhức nhối cho các bên liên quan. Hệ thống và quy trình xử lý rác thải vẫn còn nhiều bất cập và thiếu sót dẫn tới rác thải được xử lý không đúng cách, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới đời sống người dân.
Dự án tìm hiểu về rác thải sinh hoạt (RTSH) của các gia đình nội thành khu vực Hà Nội, với mục đích thiết kế tính năng giúp đỡ người dân trong công việc phân loại rác thải trong thời gian 10 ngày.
Quy trình thiết kế
Chiến lược và hạn chế
Khi bắt đầu dự án, do tôi không có nhiều kiến thức về chủ đề quản lý rác thải nên tính năng chưa được rõ ràng, cụ thể. Với khung thời gian cố định, tôi quyết định thực hiện nhiều quy trình thiết kế ngắn (short iteration), giải pháp sẽ dần được cải thiện và phù hợp hơn cho người dùng.
Dự án thực hiện nghiên cứu thứ cấp, thông tin và phân tích dựa trên các nghiên cứu, phóng sự đã được thực hiện trước đó, tôi lấy đó làm nguồn cho các quyết định thiết kế phía sau.
Nghiên cứu và xây dựng tính năng
Theo số liệu thống kê, lượng RTSH thành phố Hà Nội thải ra là 7 nghìn tấn/ngày. Phần lớn rác thải được vận chuyển tới bãi rác tập trung, xử lý bằng phương pháp chôn lấp, phần khác được đốt thủ công trong lò và chỉ có một phần nhỏ được đưa tới các nhà máy xử lý. Hậu quả là, rác thải tại các bãi rác tập trung ngày càng nhiều, ứ đọng gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới đời sống người dân lân cận và tốn nguồn đất.
Giải pháp cho việc quản lý rác thải đã được áp dụng và có hiệu quả cao là thúc đẩy kinh tế tuần hoàn: rác thải đầu ra của ngành này sẽ làm nguyên liệu đầu vào cho ngành khác. Tại Việt Nam hiện nay hoạt động kinh tế chủ yếu là kinh tế tuyến tính. Theo các chuyên gia, để thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn, hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường cần được đồng bộ, đảm bảo các khâu vận hành tốt, hiệu quả.
Phân loại rác tại nguồn giúp đồng bộ và tăng hiệu quả quá trình thu gom, vận chuyển rác. Rác được vận chuyển đúng cách, tới đúng nơi xử lý và nhân viên nhà máy không cần phân loại rác để máy móc xử lý. Rác được phân loại đúng giảm tỉ lệ chất không đốt được, tăng nhiệt trị rác, từ đó công suất và khối lượng xử lý rác được gia tăng. Vì thế, tăng số lượng và chất lượng rác được phân loại góp phần trong việc đồng bộ hạ tầng kỹ thuật, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, góp phần tạo nên môi trường sống tốt hơn.
Đến đây, tôi quyết định xây dựng tính năng giúp người dân trong việc phân loại rác thải tại nguồn.
Tại các đường phố Hà Nội, không khó để bắt gặp các túi rác to, nhỏ nằm tại các vị trí khác nhau trên đường. Rác thường được bọc trong túi nilon, để trước cửa nhà chờ nhân viên tới thu gom rác. Nhiều nơi vứt bừa bãi, không được bọc kín làm rác rơi ra đường gây ô nhiễm, mất mĩ quan. Về phía người dân, họ chưa nắm rõ, hiểu rõ về các quy định, chính sách, hướng dẫn mà chính quyền địa phương nêu ra. Người dân chưa có nhận thức nhiều về bảo vệ môi trường, họ đề cao sự tiện lợi hơn để tránh lãng phí thời gian. Hạ tầng kỹ thuật chưa được đồng bộ, nhân viên không chia loại rác khi thu gom, rác được chất đầy lên các xe chở lẫn lộn với nhau, khiến người dân không nhận thấy ảnh hưởng tích cực trong hành động phân loại rác của họ.
Điều gì ảnh hưởng tới hành vi phân loại rác của người dân? Theo kết quả nghiên cứu, hành vi phân loại rác bị ảnh hưởng bởi 3 yếu tố: góc nhìn của mỗi cá nhân (lợi ích kinh tế, bảo vệ môi trường,…), quan hệ xã hội (hàng xóm, bạn bè, gia đình, đồng nghiệp…) và nhận thức về khả năng thực hiện hành vi (nguồn lực hiện có, cản trở, cơ hội…). Theo đó, những người có mối quan hệ xã hội tốt có khả năng thực hiện phân loại rác cao hơn. Sự hài lòng về tinh thần (spiritual satisfaction) và nguồn lợi kinh tế là hai yếu tố quan trọng thúc đẩy hành vi phân loại rác của người dân.
Sau khi có những thông tin cần thiết về vấn đề, tôi bắt đầu suy nghĩ ra các giải pháp để hỗ trợ người dân phân loại rác.
Trong phạm vi thiết kế tính năng cho ứng dụng đã có, với mục đích tăng số lượng và chất lượng rác thải được phân loại, tôi nhận thấy thông tin phải có tính thống nhất, dễ hiểu, dễ tiếp cận, ngay cả với những cá nhân có quan hệ xã hội hạn chế. Tôi có nhận định về hai cách thức tiếp cận thông tin của người dùng trong thời điểm khác nhau. Khi thời gian cho phép, người dùng sẽ đọc thông tin từ trên xuống dưới để có hiểu biết toàn diện, đầy đủ về phân loại rác thải. Nhưng nhiều lúc người dùng không có thời gian, họ chỉ muốn tìm đúng phân loại rác thải mà họ cần thôi.
Theo đó, tôi đề xuất năm tính năng. Thứ nhất, tính năng hướng dẫn người dân phân loại rác: đọc văn bản (nội dung ngắn), hình/video minh hoạ để tăng khả năng tiếp thu thông tin. Thứ hai, công cụ tìm kiếm nhanh nội dung phân loại rác thải. Thứ ba, hỗ trợ người dân với những thông tin khác: hỏi phân loại rác gì, cách xử lý loại rác như thế nào,… với sự hỗ trợ của chatbot chạy bằng cơm.
Với mục đích giảm thiểu lượng rác thải thải bỏ ra môi trường, tôi đề xuất tính năng kết nối người có món đồ thừa và người muốn nhận chúng, không có giá cả. Đồ ở đây có thể là quần áo, bàn, ghế, giá sách,… Để tăng kết nối, tuyên truyền về hoạt động môi trường, tôi đề xuất tính năng về lan toả các hình ảnh, video có gắn tag: before/after, môi trường xanh,…
Tôi nhận thấy làm về công việc môi trường hiện nay là việc rất khó khăn, chưa nhận được sự quan tâm và khích lệ đủ lớn. Vì thế, tính năng ủng hộ sẽ phần nào khuyến khích những người đang làm về hoạt động môi trường tiếp tục công việc của họ, rằng họ đang làm một công việc đáng quý, có ý nghĩa trong việc bảo vệ môi trường sống của mọi người.
Ngoài ra, quy trình phân loại rác thải phức tạp và có quy mô rộng, các giải pháp đề xuất phía trên là chưa đủ. Sự tham gia của luật pháp và các chính sách ban hành là yếu tố cần thiết để tăng hiệu quả phân loại, bằng cách thúc đẩy người dân, cải thiện cơ sở hạ tầng để rác được xử lý tốt hơn, tạo niềm tin cho người dân vào tác động tích cực trong hành vi phân loại rác của mình.
Sketches và Wireframe
Thiết kế cần có bố cục và màu sắc đơn giản giúp dễ đọc, dễ tìm thông tin; phong cách tối giản, thân thiện, gần gũi với người dùng. Các thành phần (component) được thiết kế phục vụ cho việc đọc theo chiều dọc, đảm bảo trải nghiệm đọc trên các thiết bị nhỏ và lớn được thống nhất. Tôi chọn ứng dụng McGreen là ứng dụng để tạo tính năng. Vì thời gian hạn chế, tôi không có đủ thời gian để thực hiện hết các tính năng đã đề xuất. Theo đó, có 5 tính năng được cân nhắc và thiết kế là: hướng dẫn, hỗ trợ, tìm kiếm, chia sẻ và ủng hộ.
Hoàn thiện và trình bày
